Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu

Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu Nedir?

Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu kalıtılan genetik özelliklerle çevresel biyolojik faktörlerin etkileşimleri sonucu ortaya çıkan nörobiyolojik bir bozukluktur. Toplumda görülme oranı oldukça yüksektir. Erkeklerde kızlara oranla daha görülen bir bozukluktur.

Çocuğun dikkat, konsantrasyon, hareketlilik ve dürtü kontrolü alanlarda yaşadığı süreğen sorunlar olarak genel bir tanım yapılabilir.

Fakat DEHB’de ortaya çıkan belirtilerin normal davranışlardan farkının bilinmesi önemlidir. Günümüzde birçok çocuk, anne-babası, öğretmeni ve çevresindeki diğer insanlar tarafından ‘bu çocuk hiperaktif, dikkat eksikliği var’ şeklinde etiketlenebilmektedir. Bu noktada yaşa göre normal hareketlilik düzeyi, sınıf içi uyum sorunları, anne-baba tutumları, öğretmen tutumları, öğrenme güçlükleri, sorunların hangi ortamda ne sıklıkla görüldüğü, arkadaş ilişkileri mutlaka göz önünde bulundurulmalıdır. Akılda tutulmalıdır ki dikkat, konsantrasyon, hareketlilik ve dürtü kontrolü gibi konuların birçok çevresel sebebi de olabilir ve her hareketlilik/konsantrasyon sorunu DEHB değildir.

Anne-baba, öğretmen ve çocuğun çevresindekilerin gözlemleri DEHB için çok önemlidir, fakat çocuk bir profesyonel tarafından tanılanmadan bir yargıya varıp ona göre hareket etmek doğru bir tutum değildir. Diğer başlıkta konuşacağımız belirtilerin görülmesi durumunda bir profesyonele başvurularak uygun klinik desteğin alınması, tedaviye başlanması ve çocuğun çevresel şartlarının düzenlenmesi gerekmektedir.

Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu Belirtileri ve Türleri

Peki DEHB’de gözlenen hareketlilik, dürtü kontrol problemi, dikkat ve konsantrasyon alanlarındaki sorunlar ve belirtileri nelerdir?

Aşırı Hareketlilik: Hareketliliğin yaşıtlarına göre belirgin olarak fazla olduğu, bu davranışların oyun, anaokulu, okul gibi günlük işlevlerde; arkadaş, aile ve/veya öğretmenler için sorun oluşturduğu yani çocuğun işlevselliğini etkilediği durumlarda aşırı hareketlilikten söz edilebilir.

Belirtileri;

· Olduğu yerde kıpırdamak

· Oturması gerektiği halde oturmamak

· Çok fazla koşmak/tırmanmak

· Sessiz ve sakince oyunlara katılamamak

· Sürekli hareket etme, çok fazla konuşmak

Dikkatsizlik: DEHB'den yakınan çocuklar dikkatlerini bir noktaya toplamakta zorluk yaşamaktadırlar. Oyun sırasında, okul yaşantısında ve gündelik hayatta çocukların işlevselliğini etkilediği durumlardır.

Belirtileri;

· Ayrıntılara dikkatini vermede çoğu zaman güçlük yaşamak

· Kendisiyle konuşulduğunda çoğu zaman dinlemezmiş gibi gözükme

· Dışarıdan gelen uyaranlarla dikkatin kolayca dağılması

· Yönergeleri izlemede zorluk yaşama

· Görevlerin ve etkinliklerin organizasyonunda güçlük yaşama ve düzenini sürdürmede zorlanma

· Aldığı sorumluluk ve görevleri unutma

· Eşya ve oyuncakları sık sık kaybetme

Dürtüsellik: Çocuklar yapıları gereği zaman zaman dürtüsel davranışlar sergileyebilirler. Fakat DEHB’de bahsettiğimiz dürtüsellik çocukların işlevselliği olumsuz yönde etkileyen durumlardır.

Belirtileri;

· Sırasını bekleyeme

· İsteklerini erteleyememe

· Daha soru bitmeden yanıt verme

· Acelecilik

· Başkalarının sözlerini kesme ya da oyunlarda araya girme

· Konuşma sırasında araya girme

DEHB belirtileri üç farklı şekilde ortaya çıkabilir. Bunlar; Dikkatsizliğin Önde Geldiği Grup, Hiperaktivite-Dürtüselliğin Önde Geldiği Grup, Bileşik Yakınmaları Olan Grup. Yukarıda bahsedilen belirtiler sadece bir alanda ya da her iki alanda baskın olabilmektedir.

Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu Tanısı

Bahsedilen belirtilen gözlendiğinde atılması gereken ilk adım bir uzmana başvurmaktır. DEHB klinik bir tanıdır. Bu noktada olabildiğince fazla kaynaktan bilgi toplamak çok önemlidir. Klinik tanı araçları, klinik gözlem, gelişimsel ve bilişsel testler, aile ve çocuk ile yapılan görüşmeler, ayrıntılı gelişim öyküsü, öğretmen ve okulun rehberlik birimleri ile yapılan görüşmeler, çocuğu iyi tanıyan yakın akraba gibi kaynaklardan toplanan bilgiler bir araya getirilerek tanı konmalıdır. Tanılama sürecinde kullanılan testler sadece bilgi toplamaya yardımcı materyallerdir ve tek başına hiçbir kaynak tanı için yeterli değildir.

Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu Tedavisi ve Klinik Desteğin Önemi

DEHB, çocuğun işlevselliğini birçok alanda etkilediği için tedavinin de kapsamlı olması gerekmektedir. İyi bir DEHB tedavisi farmakolojik (ilaç tedavisi) tedavi, psikoterapi ve psikososyal tedavileri kapsar.

DEHB organik sebeplerden ortaya çıkan bir nörobiyolojik bozukluk olduğundan bahsetmiştik. Bu yüzden DEHB tedavisinin en önemli parçası farmakolojik (ilaç) tedavidir. Farmakolojik tedavinin bir çocuk ve ergen psikiyatristi tarafından değerlendirilerek çocuğun yaşına, zorluk çektiği alanlara, gündelik yaşantısına göre ilaç düzenlemesinin ve takibinin yapılması gerekir.

DEHB’de farmakolojik tedavi ile birlikte terapötik bir ilişki içerisinde günlük hayatta yaşadıkları sorun üzerine çalışmak gerekmektedir. Bu noktada en önemli konulardan bir tanesi psiko-eğitsel yaklaşım ile bozukluğun dinamiklerinin, yakınmaların doğasının aile içinde farkındalığının sağlanmasıdır. Farkındalık çocuğun aile bireylerinin desteği ile gündelik hayatını düzenlemesine ve ilaç kullanımının düzenine yardımcı olacaktır. Bunu yanı sıra psiko-sosyal girişimler ile öğretmen ve okul rehberlik servisini bilgilendirerek iş birliği içinde çalışmak, çocuğun okuldaki tutum ve davranışlarını takip etmek de tedavinin önemli bileşenlerinden biridir.

DEHB tedavisinin diğer önemli bileşeni de psikoterapi içerisinde davranış tedavisidir. Çocuğun güçlük yaşadığı alanlara yönelik becerilerini geliştirmek adına çalışılmalıdır. Dürtüselliğin kontrolü, daha uzun ve sonuçlarını düşünerek hareket etme, motor hareketliğin uygun bir biçimde gerçekleşmesi sağlanmaya çalışılır. Okul etkinliklerini ve sorumluluklarını daha iyi yönetebilmeleri ve organize olabilmeleri adına; görevlerin planlanması, sorumlulukların parçalara ayrılması ve basamaklara ayırarak çalışma gibi becerilerinin geliştirilmesi üzerine çalışılmalıdır. Psikoterapi sürecinde bu noktaların sabırla düzenli şekilde kontrol edilmesi, aksayan yönlerin tespit edilmesi ve tekrar değerlendirilmesi oldukça önemlidir. Unutmamalıdır ki yakınmalar uzun zamandır çocuğun hayatındadır ve yeni bir düzen kurulması, sorunların ortadan kaldırılması ve doğru davranış kalıplarının günlük hayata yedirilmesi zaman alabilir.

DEHB tedavisinde değindiğimiz tüm bileşenlerin bütüncül bir yaklaşım ile uygulanması ve takip edilmesi hem bozukluğun ortadan kalmasında hem de ilerleyen yaşlarda bozukluğun etkilerini azaltmak adına oldukça önemlidir.

Kaynaklar

(1) (2)